キリル文字で表記されるモンゴル諸語の比較

キリル文字で表記されるモンゴル諸語の比較では、モンゴル語族のうち、キリル文字で表記されるモンゴル国の公用語であるハルハ・モンゴル語とロシアのブリヤート共和国の公用語であるブリヤート語、カルムイク共和国の公用語であるカルムイク語の3つの言語の差異を紹介する。

モンゴル諸語のキリル文字化

モンゴル民族の居住地域は複数の独立国に跨っているが、かつては共通のモンゴル文字を使用していた。しかし、20世紀初頭に各地域で独自のキリル文字正書法が制定された結果、各民族間で文章による意思の疎通が困難になってしまった。そこで、一般的に使用される語彙の各言語による比較を示す。

キリル文字　

3言語とも現在は主にキリル文字を使用しているが、ハルハ・モンゴル語はロシア語アルファベット33文字に、ө、үを加えた35文字を使用していて、ブリヤート語はこれにһを加えた36文字を使用している。さらにカルムイク語はө、ү、һのほかにә、җ、ңを加えた39文字を使用している。

各言語の文の比較　

分類	日本語		ハルハ・モンゴル語	ブリヤート語	カルムイク語
あいさつ・質問文	こんにちは		сайн байна уу!	hайн байнахтун
	やあ		сайн уу!	hайн уу!	менд!
			амар мэнд сайн сууж байна уу!
	あなたはどなたですか？		чамайг хэн гэдэг вэ?	ши хэн гэжэ нэрэтэйбши?	чи кемб?
	あなたの名前は何ですか？		чиний нэр хэн бэ?	шинии нэрэ (нэрэшни) хэн бэ?	чини нерн кемб?
	何歳ですか？		чи хэдэн настай вэ?	ши хэдытэйбши?	чи кедүтәвч?
	何年生まれですか？		чи хэдэн оных вэ?	ши хэды онойбши?	чи ямаран жилтэ?
	お国はどちらですか？		чи хаанаахынх вэ?, чи хаанаас ирсэн юм бэ?	ши хаанахибши?	чи хамаһас ирсмб?
	どこで学んでいますか？		чи хаана сурдаг вэ?	ши хаана һуранабши?	чи альд сурнач?

各言語の語彙の比較

分類	日本語		ハルハ・モンゴル語	ブリヤート語	カルムイク語
人称代名詞	私		би	би	би, бив
	君		чи	ши	чи
	彼		тэр	тэрэ	тер
	私たち		бид, бидэн	бидэ	бидн, мадн, маанр, ма
	あなた		та	та	та, тадн, тан
	あなたたち		та нар	та	таанр
	彼ら		тэд, тэд нар, эд нар	тэдэ	тедн, эдн
指示代名詞	左		зүүн	зүүн	зүн
	右		баруун	баруун	барун
	これ		энэ	энэ	эн
	あれ		тэр	тэрэ	нөгә, одак, саак, аана
	ここ		энд，үүнд	эндэ	энд, үүнд
	そこ		тэнд	тэндэ	тенд
	近い		ойр, дөт, хажууд	ойро	өөр, дөт, шиидр, өөрхн, хаҗудк
	遠い		алс, холын	холо, холын	хол, холын, ууҗм, шилҗлһн
数字	1		нэг	нэгэн	негн
	2		хоёр	хоёр	хойр
	3		гурав, гурван	гурбан	һурвн
	4		дөрөв, дөрвөн	дүрбэн	дөрвн
	5		тав, таван	табан	тавн
人	人		хүн	хүн	күн, күмн
	名前		нэр	нэрэ	нерн
	父		аав, эцэг	эсэгэ, аба	эцк, бааҗа, дәәдә, аак
	母		эх, ээж	эхэ, эжы	эк, ээж
	男		эр, эрэгтэй, залуу	эрэ, эрэгтэй	залу, эр
	女		эм, эмэгтэй, хүүхэн, бүсгүй	эхэнэр, һамган	күүкд күн, эм, баавһа, гергн
	夫		нөхөр	нүхэр, үбгэн	нөкр, залу
	妻		эхнэр, гэргий, авгай	һамган	гергн, баавһа
	子ども		хүүхэд, үр	үхибүүн	күүкд, үрн, балчр, нилх, исәлә, гоога, көкүл, баһ
	息子		хүү, хөвүүн	үхибүүн	көвүн
	娘		охин	басаган	күүкн
	友達		найз, нөхөр, анд	нүхэр, анда	иньг, үр, нәәҗ
色	赤		улаан	улаан	улан
	青		хөх	хүхэ	көк
	緑		ногоон	ногоон	ноһан
	黄色		шар	шара	шар
	白		цагаан	сагаан	цаһан
	黒		хар	хара	хар
時間	夜		шөнө	hүни	сө
	朝		өглөө	үглөө	өрүн
	昼		өдөр	үдэр	өдр
	明日		маргааш	үглөөдэр	манһдур
	昨日		өчигдөр	үсгэлдэр	өцклдур
	週		долоо хоног		долан хонг
	年		жил, он	жэл	җил, өөн, ө, он
自然	太陽		нар, наран	наран	нарн, адьян
	月		сар, саран	һара	сар
	星		од, одон	одон	одн
	水		ус, усан	уһан	усн
	川		гол, мөрөн	гол, мүрэн	һол, мөрн һол
	湖		нуур	нуур	нур
	海		тэнгис	далай	тенгс
	塩		давс	дабһан	давсн
	石		чулуу	шулуун	чолун
	砂		элс	элһэн	элсн, шора
	土、土地		газар, шороо	газар	һазр, шора
	雲		үүл	үүлэн	үүлн, бахрагсн
	空		тэнгэр, огторгуй	тэнгэри	теңгр, оһтрһу
	風		салхи	hалхин	салькн
	雪		цас	саhан	цасн, архайг
	氷		мөс	мүльhэн	мөсн
	火		гал	гал	һал
	山		уул, хад	хада, уула	уул, хад, үүл
生物	生物	мал, амьтан, адгуус	амитан	мал, адусн, аһурсн, әмтн
	魚	загас	загаhан	заһсн, бершг
	鳥	шувуу, жигүүртэн	шубуун	шовун, җивртн
	犬	нохой	нохой	ноха
	蛇	могой	могой	моһа
	虫	өт, хорхой	хорхой, үтэн	өтн, хорха
植物	木	мод	модон	модн
	枝	мод, саваа	модон	модн, чичә
	森	ой, ой мод, шугуй	ой	ө, ө-модн, шуhу модн
	果物	жимс	жэмэс	земш, темсн, зер-земш
	種	үр	хүрэнгэ	экн
	葉	навч	набша	хамтхасн, намч, навч, бүчр
	根	үндэс	үндэһэн	уңг, үндсн, йозур, бетк
	花	цэцэг	сэсэг	цецг
	草	өвс, ногоо, ширгэ	ногоон	ноһан, өвсн, нөөлүр, ширг
畜産関係	縄	дээс, уяа, аргамжаа, оосор, бүч	аргамжа	деесн, ооср, бүч, арһмҗ, зел, уя
	皮革	арьс, шир	арhан	арсн
	肉	мах	мяхан	махн, хасв, зовлһ
	血	цус	шуһан	цусн
	骨	яс	яһан	ясн
	脂肪	өөх	тоһон, өөхэн	өөкн, хорһн
	卵	өндөг	үндэгэн	өндгн
	尾	сүүл	һүүл	сүл
体	毛	үс	үһэн	үсн
	頭	толгой	толгой	толһа
	耳	чих	шэхэн	чикн
	目	нүд, нүдэн	нюдэн	нүдн
	頬	хацар	хасар	халх
	口	ам	аман	амн
	舌	хэл	хэлэн	келн
	足	хөл	хүл	көл
	膝	өвдөг	үбдэг	өвдг
	手	гар, мутар	гар	һар, мотр
	腹	гэдэс	гэдэhэн	гесн
	背中	нуруу	нюрган	нурһн
	胸	цээж, өрц	сээжэ	чееҗ, өрч
	心臓	зүрх	зүрхэн	зүркн
	肝臓	элэг	эльгэн	элкн
	腎臓	бөөр	бөөрэ	бөөр
その他の名詞	愛	хайр, дурлал	дуран	дурн
	国	улс, орон	орон	орн, таңһч, улс
	都市	хот	хото	балһсн
	故郷	нутаг	нютаг	нутг
	家	гэр	гэр	гер
	通り	гудамж	гудамжа	һудамж
	店	дэлгүүр	дэлгүүр	делгүр
	歌	дуу	дуун	дун
	デール	дээл	дэгэл	девл
形容詞	長い	урт	ута	ут
	高い	өндөр	үндэр	өндр
	重い	хүнд	хүндэ	күнд
	全ての	бүх, бүгд, даяар, хамаг	бүхы, бүгэдэ	цуһар, бүгд, хамг, даян
	大きい	том, их	томо	том, ик
	多い	их, олон	олон	олн, дала, ик, икәр
	少ない	цөөн, цөөхөн, хэдэн, хэдхэн	хэдэн	цөөкн, цөн, невчкн
	低い	бага	бага	баһ, бичкн, невчкн, баахнар
	小さい	бяцхан, жижиг, өчүүхэн	бишыхан, божо, жэжэ	бичкн, җиҗг, җаахн, үчүкн
	細い	нарийн, нимгэн	нарин, нимгэн	нәрн, нәрхн, нимгн
	寒い、冷たい	хүйтэн	хүйтэн	киитн, көргәсн
	新しい	шинэ	шэнэ	шин
	古い	хуучин, хөгшин, настай, ахмад	хуушан	көгшн, наста, хуучн
	正しい	зөв	зүб	чик, зөв
	良い	сайн	һайн	сән, сәәтә, һәәвһә
	悪い	муу	муу	му, аанахай
	きれいな	цэвэр	сэбэр	цевр
	まっすぐな	шууд, шулуун, цэх	сэхэ	һо, чик, шуд, шудрһ
	丸い	бөөрөнхий, дугуй	түхэреэн	төгрг, моһлцг, дуһу
	鋭い	хурц, шовх	хурса	хурц, үзүртә, иртә
疑問詞	誰	хэн, хэн бэ	хэн	кен, кемб, кемби
	いつ	хэзээ	хэзээ	кезә
	何	юу, юу юм бэ	юун, юу	юн, юмб, юмби
	どこ	хаана, аль, хаа	хаана	хама, альд, әлд, ха
	どう	яаж, хэр	хэр	яһҗ, яһад
動詞	飲む	уух, ундаалах	ууха	уух, ундлх, эдлх
	食べる	идэх, зооглох	эдеэлхэ	идх, эдлх, зооглх, уух
	吸う	хөхөх	хүхэхэ	көкх
	吹く	үлээх	үлеэхэ	үләх, сүүгх
	呼吸する	амьсгалах	амилха, амисхалха	әмсхлх, әмсхлгдх, кииһән авх
	笑う	инээх, хөхрөх	энеэхэ	инәх, һочкнх
	見る	харах, үзэх	хараха	үзх, харх, һәәхх, шухих
	聞く	сонсох, дуулах	дуулаха	соңсх
	知る	мэдэх	мэдэхэ	медх, медҗәх
	思う	бодох, сэтгэх, санах	бодохо, шэбшэхэ	санх, бодх, седклх
	嗅ぐ	үнэрлэх, шинших	үнэрдэхэ	үнрчлх, шиңшх
	恐れる	айх, сүрдэх	айха	әәх, сүрдх
	寝る	унтах, нойрсох	унтаха	унтх, нөөрсх
	生きる	амьдрах	амидарха	бәәх, җирһх, бәәршх
	死ぬ	үхэх, нас барах, өнгөрөх	үхэхэ	үкх, өңгрх
	殺す	алах	алаха	алх
	打つ	цохих	сохихо	цокх, чичх, нудрмдх
	分ける	хуваах, задлах	хубааха	хувах, хойра кех, зедлх
	泳ぐ	хөвөх	тамарха	усчх, өөмх, көвх
	飛ぶ	нисэх	ниидэхэ	нисх
	行く	явах, одох	ябаха	йовх, одх, очх
	来る	ирэх	ерэхэ	ирх, аашх
	座る	суух	һууха	суух
	止まる	зогсох	байха	зогсх
	回す	эргүүлэх	эрьелдүүлхэ	дуһрулх, эргүлх
	与える	өгөх	үгэхэ	өгх
	つかむ	барих	бариха	бәрх
	引く	татах, чирэх	татаха, зүдхэхэ	татх, чирх
	縫う	оёх, шидэх	оёхо	уйх, шидх
	言う	хэлэх, гэх	гэхэ	келх, гих
	歌う	дуулах	дуулаха	дуулх
	遊ぶ	наадах	наадаха	наадх, цокх, татх
	燃える	шатах, ноцох	дүрэхэ	шатх, дүрвкх
その他	禁止（～な）	битгий, бүү	бү	бичә, бичкә, биш, уга, угаһар, бү
	異なる	бус, биш, ондоо	бэшэ, буса, ондоо	талдан, оңдан, биш, нөгә
	と（並立）	ба, болон	ба, болон	болн, чигн, ба
	もし	бол, хэрвээ	хэрбээ... hаа, бол	... болхла, кемр, кемрҗән
助詞	（～の）上に	дээр	дээрэ	деер
	～に（場所）	-д/-т	соо, -да/-дэ/-до, -та/-тэ/-то	-д/-т, дотр
	～と（共同）	-тай/-тэй/-той	-тай/-тэй/-той	-та/-тә, -ла/-лә

関連項目

• モンゴル語
• ブリヤート語
• カルムイク語
• キリル文字化